YÜKLENİYOR
Seda Özen
Yüksek Restratör
Kültürel mirasın korunması ne demektir? Ortak belleğe katkısı ve gelecek nesiller açısından farkındalık değeri nedir?
Seda Özen: Kültürel mirasın korunması, ait olduğumuz topraklarda bulunan en eski mimari mirastan bugüne, Cumhuriyet Dönemi’ne gelen tüm birikimin korunmasını kapsar. Mimarlık kültürü hep bir birikim üzerinde ilerler. Geçmişte mimari eserler kolektif bir kültürün ve mimari hafızanın, mimari birikimin ürünüydü. Çatalhöyük, 9.000 yıl öncesinden kalan bir mirastı, ancak çevrede 100 yıl öncesine kadar yapılar aynı şekilde inşa ediliyordu. Oradaki mimari teknik, Anadolu’nun birçok yerinde tekrarlanıyordu. Anadolu’da birçok tarihi yerleşimde insanlar binlerce yıl boyunca mimari kültürü devam ettirmiştir. Asur Devleti’ne başkentlik yapmış Ninova yerleşiminden çıkarılan Asur kabartmasında (MÖ 704-681) Harran evinin benzeri kubbeli ev görülür. 3.000 yıl boyunca sürmüş bir mimari devamlılık örneğine Harran’daki evlerin atası Asur evlerinde rastlarız. Harran’da hem klasik hem çağdaş tekniklerle yeniden üretimini sağlamadığımız, tamir etmediğimiz, yıkıp yerine apartman yaptığımız her Harran evinde, Harran’ı Asur geçmişine bağlayan en az 3.000 yıllık bir mimari bağı da koparıyoruz. Dolayısıyla koruduğumuz her yapı, bizi geçmiş köklerimize bağlar. Aynı zamanda dünya üzerindeki diğer mimari miraslarla karşılaştırmalı mimarlık tarihi öğrenmemizi, ortaklıkları ve farklılıkları keşfetmemizi sağlar.
İyi bir restorasyon ne demek? Kritik başarı faktörleri nedir?
Seda Özen: İyi bir restorasyon, iyi bir tamirdir aslında. Öncelikle insanlar tarihi eserlerde yaşamalıdır. Tarihi eserlerden insan nefesini eksik edersek, düzenli bakımı ihmal edersek büyük müdahalelere ihtiyaç olur. Büyük müdahale, büyük sorun demektir. Bir ahşap yapının çatısında derelerine düşen yaprak temizlenir, kiremitlerin eksikleri tamamlanırsa, o yapı uzun yıllar yaşar. Ancak çatısı açık kaldığında yapının nem dengesi bozulur, bu sefer tüm ahşap malzemede nem oranı artar; yapı, dış etkilere açık olur, mantar görürüz, böcek görürüz. Sonuç ne olur? Diyelim ki yapıda çok önemli kalem işleri varsa, onları büyük zahmetlerle yerlerinden alıp ahşap malzemeyi değiştirdikten sonra panoları yerine tekrar uygulamanız gerekir. Bu da çok zahmetli ve maliyetlidir. Niteliksiz restorasyonlarda ne olur? Bir ihtimal bütünüyle özgün sıvalar sökülür. Daha özensiz uygulamalarda ise, bütün yapı sökülerek tekrar inşa edilir, yapının eskilik değeri kaybolur. O panolar da, eskiden o yapıda yaşamış kişilerin oradaki izleri de, yapının ruhu da kaybolur. Bütün bunları önlemek için hem sivil mimarlık hem anıtsal yapıların kendilerine uygun, onları yıpratmayacak işlevlerle yaşaması ve büyük restorasyonlara ihtiyaç duymadan bilinçli ellerle tamir edilmesi uygun olacaktır. Bunun için de insan kaynağımızın bilincinde olmalı ve hem işçi kadrosunda hem teknik kadroda yetkin restoratörler yetiştirmeliyiz.
Yerel yönetimlerin bu konuda üstlenebileceği sorumluluk ne olmalı sizce?
Seda Özen: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, seçim sonrasında “İBB Miras” diye hızlı bir müdahale ekibi kurdu. Hem teknik personel hem bu konuda yetiştirilmiş işçi kadrosuyla çeşme gibi yapıları bir ihale sürecine sokmadan hızlı ve nitelikli şekilde onarıyorlar. Bu, önemli bir gelişme. Bir hamamın veya caminin kubbelerindeki kurşunları bozulduğunda zaman geçirmeden onu bir kurşun ustasıyla onarmak, sonradan kubbe tuğla örgüsünde çıkacak büyük sorunlardan korur. Bu, güzel bir uygulama. Fatih Belediyesi’nin de “Fatih Miras” adıyla bu uygulamaya katıldığını görüyorum. Restorasyonu yapılamayan yapıların içerdikleri bilginin korunması amacıyla günümüzün getirdiği teknolojik imkânlarla belgelenmesi önemli bir adım olacaktır. Ayrıca belediyelerin mimari mirası korumak için envanterlerini bilmeleri, bunları halkla paylaşmaları gerekir, sanal mimarlık müzeleri oluşturmaları da halkın mimarlığa ilgisini artıracaktır.