YÜKLENİYOR
ESİN KÖYMEN
Mimar
TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi
Yönetim Kurulu Başkanı
Kentlerin ekonomik değerinin artmasından kamusal alanlar nasıl etkileniyor?
ESİN KÖYMEN: Kentler, üretimin değil, tüketimin örgütlendiği mekânlara dönüştü. Bu durum kentleri hizmet sektörünün mekânları hâline getirdi ve kentlerin şekillenmesinde büyük bir rol oynadı. Kentlerin bütün olanakları daha çok insan ve sermaye çekmek üzere seferber edilmektedir. Kentlerin planlama süreci de bu durumdan büyük oranda etkilenmektedir. Hatta planlama süreçleri, bu politikaları hayata geçirebilmenin bir aracı olarak kullanılmaktadır. Sürdürülen neoliberal kentleşme politikalarının ve özelleştirme süreçlerinin neticesinde kentlerdeki müşterek kamusal alanlar da -hizmetlerin özelleştirilmesi nedeniyle- hızla tükenmektedir. Kamusal hizmetlerin özelleştirilmesi sonucunda kamuya ait alanlar yeni yapılaşmalarla satılabiliyor ya da büyük park alanları, kıyılar vb. kamusal alanlar, özel projelerle kamusal kullanımın dışına çıkartılıyor ve özelleştiriliyor.
Sermaye birikim süreçleri açısından kentin merkezinde kalan eski gecekondu bölgeleri, sanayi alanları, askerî alanlar, kıyılar, yeşil alanlar ise değer kazanarak hızlı bir mekânsal dönüşümün aracı hâline geliyor.
Kamusal alanlar, kentli için neden önemli? Özelleştirmelerin, kentli hakkına ve kent belleğine etkilerini değerlendirir misiniz (AKM, Gezi Parkı, Haydarpaşa Garı vb.)?
ESİN KÖYMEN: Kentlerde yaşayanların her noktaya ağırlıklı olarak toplu taşıma araçlarıyla ulaşması, sağlık ve eğitim hizmetlerine kolayca erişebilmesi, sosyal donatı alanlarına ulaşımı, kültür hizmetlerinden yeterince faydalanabilmesi, engelliler için erişilebilirlik, yaşlıların, çocukların ve kadınların kentsel hizmet olanaklarından rahatlıkla, güven içinde faydalanabilmesi gereklidir. Bu saydıklarımız bir haktır. Yerel ve genel kamusal politikaların bu amaçlar doğrultusunda geliştirilmesi gerekmektedir.
Kentsel mekânın kalitesi, kişinin yaşam kalitesinin belirleyicisidir. Kentsel yaşam kalitesinin sağlanması için önemli olan, sağlıklı bir kent yapısının oluşturulmasıdır. Bunun için de ekonomik, kültürel, çevresel, toplumsal ve siyasal ihtiyaçların karşılanması son derece önemlidir.
Günümüzde sürdürülen kentleşme politikalarına baktığımızda, hak olarak ortaya koyduğumuz bu temel kriterlerin ortadan kaldırılması yönünde saldırgan bir sürece tanıklık ediyoruz. Kent mekânları aynı zamanda kentlinin hafıza mekânıdır. Kentsel mekânlarla kurulan hafıza ilişkisi değerlidir. Bu ilişki, mekânların sahiplenilmesi ve korunması için de gereklidir. Taksim bölgesi, İstanbul için önemli hafıza mekânlarından biri. Beyoğlu’nun kültürel ve tarihî dokusu, Taksim Meydanı, Cumhuriyet Anıtı, Gezi Parkı ve Atatürk Kültür Merkezi’yle oluşturulan mekân kurgusu, aydınlanmacı bir yaklaşımın kent mekânı üzerindeki yansımalarıdır. İktidarın bu mekânları yok etmeye yönelik sürdürdüğü politikalar aynı zamanda Cumhuriyet değerleriyle ve onun aydınlanmacı yönüyle hesaplaşma aracı hâline getirilmektedir. Atatürk Kültür Merkezi’nin yıkılması, tarihî su makseminin hemen bitişiğine yeni bir cami yapılması, 1940’lı yıllarda yıkılıp yok olmuş bir kışlayı Gezi Parkı’na yapma çabası ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin mülkiyetindeki bu alanın Sultan Beyazıt Hanı Hazretleri Vakfı’na devredilmesi, politik hesaplaşmanın kent mekânlarına yansımasının bir sonucudur.
Öte yandan, Haydarpaşa Garı gibi kıymetli bir yapının -ulaşımdaki rolü ve simgesel değeri bağlamında- ve çevresinin ticarileştirilmesi için yapılan planlar ve buna karşı kentlinin sürdürdüğü mücadele son derece önemlidir. Mimarlar Odası olarak bileşeni olduğumuz Haydarpaşa Dayanışması’nı özellikle belirtmek isterim.
Kamusal alanların tasarımında ve düzenlemesinde kritik faktörler nedir? Katılım için yöntemler neler olmalı sizce?
ESİN KÖYMEN: Mimarlar Odası olarak kamusal alanlarda üretilecek projelerin yarışmalar yoluyla elde edilmesinin önemine yıllardır vurgu yaptık, yarışmaların açılmasına destek olduk. Yarışmalar, mimari kaliteyi artıran, nitelikli fiziksel çevrelerin oluşmasına katkı sağlayan, rekabet ortamı yaratan, tartışmayla ve katılımcılıkla akılcı, uygulanabilir ve ekonomik çözümlerin elde edilmesine aracı olan bir süreçtir. Bu nedenle kamu yapılarının ve kamusal alanların tasarımlarının bir iş alma-verme mekanizmasının dışında, yarışma projeleri yoluyla elde edilmesi oldukça önemlidir.
Kamunun kendisine ait bu alanlar üzerinde söz söylemesi, ihtiyaçlarını belirtmesi, taleplerini ortaya koyması, bu taleplerin karşılanabileceği mekân kurgularının hayata geçirilmesi için yönlendirici olması da son derece mühimdir.
Meslek odaları ve yerel yönetim işbirliklerinde sıkıntılar oluyor mu? Geniş katılımın ve sahiplenmenin sağlanması için bu süreç nasıl yönetilmeli?
ESİN KÖYMEN: Meslek odaları, kamu kurumu niteliğinde olmasına rağmen yerel yönetimlerle her zaman sağlıklı işbirliği yapamıyor.
TMMOB’ye bağlı meslek odalarının kuruluş amaçlarından biri, “Meslek ve menfaatleriyle ilgili işlerde resmi makamlarla işbirliği yaparak gerekli yardımlarda ve tekliflerde bulunmak, meslekle ilgili bütün mevzuatı normları, fenni şartnameleri incelemek ve bunlar hakkındaki görüş ve düşünceleri ilgililere bildirmek.” Ancak bu çalışmalar nedeniyle de kimi zaman yerel yönetimlerle karşı karşıya kalabiliyoruz. Merkezi iktidarın yerel yönetimlerin özerkliği üzerindeki baskısını ve yetki alanlarına müdahalesini düşündüğümüzde, kentleşme/planlama süreçlerine ilişkin eleştiri ve görüşlerimiz, merkezi yönetimler tarafından hem reddediliyor hem de meslek odalarının yapılarına müdahale etme tehdidi olarak karşımıza çıkıyor.
Oysaki sahip olduğumuz kültürel/doğal değerleri ve kaynakları korumak, aklı ve bilimi esas alan kentsel gelişme politikalarını hayata geçirmek, toplumun ortak beklentisidir. Yeter ki, var olan birikime, emeğe, akılcı politikaları uygulamaya koyacak bilince ve uzmanlığa gerekli saygı ve özen gösterilebilsin.