Gelir Dağılımı

Bir ülkede belirli bir dönemde elde edilen millî gelirin bireyler, toplumsal gruplar, bölgeler veya üretim öğeleri arasında dağılımına gelir dağılımı denilmektedir. Tanımından da anlaşılacağı üzere başlıca dört gelir dağılımı türünden söz edilebilir. Bunlar; bölgesel, sektörel, fonksiyonel ve kişisel gelir dağılımlarıdır.

Millî gelirin bölgesel dağılımı, bir ülkenin farklı bölgelerinde yaşayan kişilerin millî gelirden hangi oranda pay aldıklarını gösterir. Bu gelir dağılımı, ülkenin gelişmiş ve az gelişmiş bölgeleri arasındaki farklılıkları tespit etmeye yarar. Genellikle gelişmiş ülkelerde bölgeler arası gelir dağılımı dengesizlikleri, az gelişmiş ülkelere kıyasla daha azdır. Bölgeler arasındaki eşitsizliği anlamak için bölge içinde kişi başına düşen gelirle kişi başına düşen millî gelir arasındaki orana bakılır. Gelişmiş ülkelerin geri kalmış bölgelerinde yaşayan nüfusun çok az bir kısmı, kişi başına düşen millî gelirin üçte ikisinden daha az gelir elde etmektedir. Örneğin, Fransa’da ve Norveç’te bu oran %10, Türkiye’de %30 civarındadır.

Sektörel gelir dağılımı, çeşitli üretim sektörlerinin millî gelirden aldıkları payları gösterir. Tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin millî gelirden aldıkları payları, bunların çeşitli dönemlerdeki seyirlerini, gelir dağılımındaki değişikliklerin hangi sektörlerin lehine ya da aleyhine geliştiğini ortaya koymak için incelenmesi gereken dağılım, sektörel gelir dağılımıdır. Bu dağılım, sektör kavramı üretim araçlarının mülkiyeti anlamında algılandığında millî gelirin kamu ve özel sektör arasındaki dağılımını, dolayısıyla ülkedeki iktisadi sistemin karakterini gösterir.

Fonksiyonel gelir dağılımı, millî gelirin üretimine katılan çeşitli üretim faktörlerinin millî gelirden aldıkları payı, yani millî gelirin emek faktörünün fiyatı olan ücret, sermaye faktörünün fiyatı olan faiz, doğal kaynaklar faktörünün fiyatı olan rant ve girişimcinin üretimden hissesine düşen pay olan kâr arasındaki dağılımını ifade eden bir kavramdır. Üretim faktörlerinin dörde ayrılmasına dayanan bu sınıflandırma yerine sadece emeğiyle para kazanan ücretlilerle sahip oldukları üretim faktörleri aracılığıyla mülk geliri elde edenlerin paylarını (kâr, faiz ve rant) ele alan ikili bir sınıflandırma da kullanılabilir. Fonksiyonel gelir dağılımı, millî gelirin sosyal sınıflar arasında nasıl paylaşıldığını göstermek için en uygun gelir dağılımı kavramı olmasına rağmen sosyal tabakalaşmanın, fonksiyonel dağılımın dörtlü sınıflandırması kapsamına indirgenemeyecek kadar karmaşık olması nedeniyle çeşitli sosyal tabakaların millî gelirden aldıkları paylar konusunda ancak kaba hatlarıyla fikir verebilir.

Kişisel gelir dağılımı, millî gelirin kişiler ve/veya tüketici birimleri (haneler) arasındaki dağılımını gösterir. Fonksiyonel gelir dağılımının tanımında belirtilen üretim faktörlerinin sahipleri toplumda yaşayan kişiler olduğundan bu dağılım türünde üretim sonucunda elde edilen faktör paylarının faktör sahipleri arasında bölüşümü incelenmelidir. Kişisel gelir dağılımında önemli olan, elde edilen gelirin kaynağı ve bileşimi değil, miktarıdır. Bir kişinin geliri tamamen ücret gelirinden oluşabileceği gibi, aynı kişi hem ücret hem de faiz, rant ve/veya kâr gelirine sahip olabilir. 

Aşağıdaki tablo bize yıllar itibarıyla Türkiye’de gelir dağılımı hesabını gösteriyor.

(Kaynak: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Gelir-ve-Yasam-Kosullari-Arastirmasi-2020-37404)  

Bu tablodaki Gini katsayısı, bize ülkedeki gelir dağılımının eşitliğini vermektedir. Gini katsayısı, 0 ile 1 arasında değişir. 0’a ne kadar yakınsa gelir dağılımı o kadar adil, 1’e ne kadar yakınsa gelir dağılımı o kadar bozuktur. Gelir dağılımı eşitliğinin en yüksek olduğu ülkeler 0,22 ile 0,30 arasında Gini katsayısına sahip olan Kuzey ülkeleriyle eski sosyalist ülkelerin bazılarıdır. Türkiye’de Gini katsayısı son on yıldır 0,40 dolayında bulunuyor. 2013 yılı, gelir dağılımının en iyi olduğu yıldır. Gelir dağılımının en kötü olduğu yıl ise, 2019 yılıdır.

Aşağıdaki tabloda çeşitli ülkelerin Gini katsayıları yer alıyor.

(Kaynak: https://www.statista.com/forecasts/1171540/gini-index-by-country)

Hüseyin Tarık Ercan/Toplu İş Sözleşmesi Uzmanı