YÜKLENİYOR
Ekonomide üretici fiyat endeksi (ÜFE) ve tüketici fiyat endeksi (TÜFE) hareketleri, enflasyon oranının bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Bu endeksler, zaman içerisinde birbirlerine benzer hareket edebileceği gibi, birbirlerinden farklı bir seyir de izleyebilmektedir. Fiyat endekslerinin zaman içerisindeki seyri, politika yapıcıların gelecek enflasyon oranları, yapısı ve kaynağı hakkında karar vermesine yardımcı olabilmektedir. Çünkü endeks hareketlerinin seyri, endeksler arası geçişkenlik hakkında bilgi sunmaktadır. Endeksler arası geçişkenlik, ekonomide oluşabilecek enflasyonun talep yönlü mü yoksa maliyet yönlü mü baskı oluşturduğunun belirlenmesini sağlamaktadır. Bu noktada endeksler arası nedensellik ilişkisinin tespitinden ziyade endeks hareketlerinde nasıl bir değişimin mevcut olduğunun ve endeksler arası geçişkenlik mekanizmasının nasıl işlediğinin tespit edilmesi önem arz etmektedir. Böylece ekonomide talep yönlü mü yoksa maliyet yönlü mü bir sorunun olduğu tespit edilebilecektir.
Enflasyon, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından “Fiyatlar genel düzeyinin etkili bir şekilde devamlı yükselmesi nedeniyle paranın sürekli olarak değer kaybetmesi, bunun sonucunda tüketicilerin satın alma gücünü yitirmesi,” olarak tanımlanmaktadır. Buna göre enflasyon, sadece bir ya da birkaç malın ve hizmetin değil, genel olarak mal ve hizmet fiyatlarının düzeyini göstermektedir. Enflasyon oranı ise, fiyatlar genel düzeyinde belirli bir zaman diliminde meydana gelen değişim oranıdır. Bu değişimi ölçmek için tüm mal ve hizmetleri yeterince temsil edebilecek sayıda kalemden oluşan bir sepete dayalı olarak hesaplanan tüketici ve üretici fiyat endeksleri kullanılmaktadır. TÜİK tarafından hesaplanan TÜFE, hane halklarının tüketim harcamalarında yer alan malların ve hizmetlerin fiyatlarındaki belirli zaman aralıklarındaki değişimleri göstermektedir. ÜFE ise, tarım, imalat, sanayi, madencilik ve enerji sektörlerinde üretimi yapılan malların, üretici tarafından yurtiçi peşin satış fiyatlarındaki değişimleri yansıtmaktadır. Farklı ülkeler için hesaplanan fiyat endekslerinin adları ve kapsamları az çok değişmekle birlikte genel olarak aynı şekilde hesaplanmaktadır. Ülkelerin kültürel, demografik, dinî ve coğrafi yapılarındaki farklılıklardan kaynaklanan üretim ve tüketim kalıpları, endekslerin kapsamlarında da doğal olarak farklılığa neden olmaktadır.
TÜFE hesabında hane halklarının ihtiyaç duyduğu tüm malları ve hizmetleri mümkün olduğunca yüksek bir şekilde temsil etmek üzere tüketim harcamaları içerisinde en fazla paya sahip mallara ve hizmetlere yer verilmektedir. Tüketim harcamaları (gıda, giyim, sağlık, ulaştırma gibi) alt gruplar itibarıyla da ele alınmaktadır. TÜFE, hane halklarının, turistlerin ve kurumsal nüfusun yaptığı tüm nihai tüketim harcamalarını temel almaktadır. Hesaplamasında ilk olarak ülkenin genelini temsil eden örnek kitlenin bir yıl içinde hangi mala ve hizmete ne kadar para harcadığı bulunur. Burada her malın ve hizmetin toplam harcamalar içinde ağırlıkları belirlenir. Yılın her ayının belirli günlerinde alınan malların ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişim belli ağırlıklara göre ölçülür.
ÜFE hesabında ise, ana (tarım, imalat, madencilik ve enerji) ve alt sektörler (gıda ürünleri imalatı, makine imalatı vb.) itibarıyla üretilen malların toplam satış değerinin, toplam satış gelirlerinden aldığı paya göre seçim yapılmaktadır. Buna göre inşaat, toptan ve perakende ticaret, hizmet (otel-lokanta, haberleşme, eğitim, sağlık vb.) sektörleri ÜFE kapsamında yer almamaktadır. Diğer taraftan, fason üretimler, ithal maddeler ve sadece ihraç edilen maddeler de endeks kapsamı dışında tutulmaktadır. ÜFE hesaplamasında dikkate alınan ürün çeşitliliği, kömür, doğalgaz, gıda ürünleri, içecekler, tekstil, giyim ürünleri, kimyasal ürünler, kâğıt ve kâğıt ürünleri, mobilya, ulaşım, mineraller gibi mal ve hizmetler hesaplamaya dahil edilir. TÜİK’in resmî internet sitesinde yer alan bilgiye göre, ÜFE endeksi, Yİ-ÜFE endeksiyle aynı şekilde Laspeyres fiyat endeksi formülü kullanılarak hesaplanır. Bu sayede birçok ürünün ÜFE endeksi bulunur.