YÜKLENİYOR
İstanbul Avcılar Belediyesi Sosyal Destek Hizmetleri Müdürü Taşkın Yurdakul Belediye Gazetesi'ne açıklamalarda bulundu.
Engelli bireylerin ayrımcılığa maruz bırakılmadan toplumsal yaşama dahil edilmesi için özellikle yerelde geliştirilecek sosyal politikalar sizce nasıl olmalı?
TAŞKIN YURDAKUL: Her bireyin doğuştan sahip olduğu çeşitli haklar vardır. Bu hakların bir kısmı İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’yle güvence altına alınmıştır. Ancak doğal afet, ekonomik kriz, savaş, kaza, hastalık, yoksulluk vb. etkenler nedeniyle kimi bireyler dezavantajlı konuma düşmektedir ve haklarından yeterli düzeyde yararlanamamaktadır. Bu durum, eşitsizliğe ve adaletsizliğe yol açmaktadır. Sözü edilen bu eşitsizlik ve adaletsizlikle karşı karşıya kalan grupların başında engelli bireyler gelmektedir.
Çeşitli sebeplerden dolayı dezavantajlı konuma düşen engelli bireylerin maruz kaldığı eşitsizliği ve adaletsizliği ortadan kaldırmak veya en aza indirebilmek ancak sosyal adaletin sağlanmasıyla mümkün olacaktır. Sosyal adalet, bireyler arasındaki eşitsizliği ortadan kaldırarak tüm bireyler arasında eşitliği ve adaleti sağlamaya odaklanmaktadır. Gerekli durumlarda engelli bireylere pozitif ayrımcılık uygulanarak sosyal adalet sağlanabilir. Sosyal adaleti tesis etmek için engelli bireylere yönelik yapılan veya yapılması planlanan tüm çalışmalarda yerel yönetimler önemli bir rol üstlenmektedir.
Sosyal adaletin sağlanması için yerelde engelli bireylere yönelik geliştirilecek sosyal politikalardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:
• Kaynaklar eşit bir şekilde dağıtılmalıdır.
• Gerek kamu gerek özel sektör tarafından sağlanan hizmetlerde erişilebilirliği ve ulaşılabilirliği sağlamak için gerekli altyapı sistemleri ve kaynaklar oluşturulmalıdır.
• Engelli bireylere yönelik yapılan ve yapılması planlanan tüm çalışmalar, engelli bireyler adına değil, engelli bireylerle birlikte yapılmalıdır. Onların kendi kaderlerini tayin etmelerine, kendilerini doğrudan veya dolaylı ilgilendiren konularda aktif katılım sağlamalarına olanak tanınmalıdır.
• Her bireyin insan onuruna yaraşır bir işte çalışma hakkı vardır. Engelli bireylere de insan onuruna yaraşır iş olanakları ve gelir imkânı sağlanmalıdır. Bu konuyla ilgili atölyeler, ofisler, merkezler kurularak istihdam olanakları sağlanmalı ve gerekli olduğu durumlarda eğitimler verilmelidir.
• Engelli bireylerin kendilerini toplumsal yaşamdan izole edip pasif konumuna düşmelerini engellemek, sahip oldukları potansiyelin ve güçlü yanlarının farkına varmalarını sağlamak için psiko-sosyal destek merkezleri kurulmalıdır, eğitim, bilgilendirme, danışmanlık ve yönlendirme desteği verilmelidir.
• Ülkemizde engelli bireylerin haklarına yönelik yasal düzenlemeler vardır. Bu yasal düzenlemeler kapsamında engelli bireylere çeşitli maddi/manevi hizmetler sunulmaktadır. Ancak haklar bağlamındaki hizmetlerin farklı kurumlar tarafından sağlanması, hizmetlere erişimi güçleştirmektedir. Bu hizmetlerin yerelde tek bir kurum aracılığıyla yürütülmesi ve erişilebilirliğinin kolaylaştırılması açısından belediyelere sorumluluk yüklenmektedir.
Yerel yönetimler, engelli bireylerin hayatlarını kolaylaştırmak için erişilebilir ve sürdürülebilir hizmetler üretirken nelere dikkat etmeli?
TAŞKIN YURDAKUL: Yerel yönetimler, engel durumlarından ötürü dezavantajlı konumdaki bireylerin hayatlarını kolaylaştırmak için engelli bireyler adına değil, engelli bireylerle birlikte çalışmalar yürütmeli, onları da sürece dahil etmelidir. Engelli bireyleri ilgilendiren konularda engelli bireylerin söz sahibi olmasına olanak tanınmalıdır. Bu, engelli bireylerin aidiyet duygularını geliştirmekle birlikte mevcut engel durumunun dezavantajlarının da avantaja dönüştürülmesini sağlar.
Engelli bireylerin hakkı olan maddi kaynakların sağlanması için tüm sürecin tek elden yürütülmesi, prosedür sürecinin zorlaştırılmaması önemlidir. Bu sayede haklara erişim konusunda engelli bireylerin hayatı kolaylaşacaktır.
Engelli bireylerin başkasının desteğine gereksinim duymadan ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için başta altyapı sistemlerinde yaşanan sorunlar olmak üzere fiziksel, psikolojik ve sosyal engeller de en aza indirgenmelidir. Yerel yönetimler, altyapı sistemlerini sadece engel durumu olmayan bireylere göre değil, engel durumu olan bireyleri de dikkate alarak oluşturmalıdır. Buna benzer konularda yerel yönetimlere önemli görevler düşmektedir. Ancak engellerin bertaraf edilmesi veya en aza indirgenmesi için engellilik alanında yararlı faaliyetler yürüten STK’lar ve engel durumu olmayan bireyler de sorumluluk almalıdır.
Engelli bireylerin hayatını kolaylaştırmak sadece fiziksel koşulların veya altyapı koşullarının uygun hâle getirilmesiyle sınırlı değildir. Fizyolojik ihtiyaçların karşılanması engelli bireylerin yaşamını kolaylaştırmak için yeterli değildir. Psikolojik ve sosyal destek de oldukça önemlidir. Psikolojik danışmanlık, engelsiz yaşam, sosyal yaşam ve eğlence merkezleri kurulmalıdır.
İnsan Hakları Beyannamesi’nde belirtildiği gibi, birey olan herkesin insan onuruna yaraşır işlerde çalışma ve gelir elde etme hakkı vardır. Engelli bireyler bazı dezavantajlar nedeniyle bu haklarından mahrum kalabilmektedir. Bu sorunun çözümü için yerel yönetimlerin çalışmaları yetersiz kalmaktadır. Çünkü yerel yönetimlerin kaynakları sınırlıdır. Özellikle istihdam konusunda yerel yönetimlerin kaynakları güçlendirilirse, müdahale alanı genişletilirse, hizmetler ve çalışmalar çeşitlendirilir, engelli bireyler haklarından tam anlamıyla yararlanabilir. Engelli bireylerin ailelerinin de desteklenmesi gerekmektedir. Yerel yönetimler, nakdi-ayni desteklerle engelli bireylerin ailelerine destek olabilir.
Engelli bireylerin eğitim, sağlık, ulaşım, seyahat vb. haklarından yararlanması için yerel yönetimlerin çalışmaları önemlidir. İmkânların geliştirilmesi, iyileştirilmesi, hizmetlerin çeşitlendirilmesi ve günümüz teknolojisine uygun hâle getirilmesi gerekmektedir.
Sosyal hizmet uygulamaları, sosyal politikalarla doğrudan bağlantılı. Sosyal hizmet uygulamalarının uzun vadede yapısal dönüşüme odaklanan stratejileri bağlamında yerel yönetimlerin engelli bireylere yönelik çalışmalarını daha etkin hâle getirmesi için alabileceği inisiyatifler nelerdir?
TAŞKIN YURDAKUL: Gelişmiş ülkelerdeki sosyal politikaları, başarılı sosyal hizmet uygulamaları oluşturmaktadır. Sosyal hizmet uygulamalarının yapısal dönüşümü ve değişimi, sosyal politikaların gelişmesini ve güncellenmesini sağlamaktadır. Ancak ülkemizde sosyal politikalar merkezî yönetim tarafından planlanmaktadır. Sosyal politikalar, sosyal hizmet uygulamalarını sınırlamakta, dönüştürmekte ve değiştirmektedir. Bununla birlikte güncel sosyal hizmet uygulamaları, yerel yönetimlerin iyi uygulama örneklerini paylaşmasını ve yerel yönetimlerin kendi aralarında bu iyi uygulama örneklerini mevcut yasa, yönerge, yönetmelik ve uygulama esasları sınırları dahilinde geliştirmesini hedeflemektedir. Bu çalışmalar daha etkin hâle getirilebilir. Özellikle engelli bireylere yönelik çalışmalarda yerel yönetimlerin mevcut kapasitelerini güçlendirmesi, iyi uygulama örneklerini gündeme taşıması, çalışmalarını geliştirerek stratejik plana işlemesi ve belediye genel bütçesinden pay ayırması önemlidir.
Yerel yönetimler, “Erişilebilirlik Komisyonu” kurabilir. Yerel yönetimlerin yapacağı çalışmalarda Erişilebilirlik Komisyonu’ndan görüş alınabilir, bu sayede çalışmalar geliştirilebilir.
Yerel yönetimler tarafından alınabilecek birçok inisiyatif olsa da, üst kademedeki yöneticilerin dezavantajlı gruplara (engelli, çocuk, şiddet mağduru vs.) bakış açısının doğru, gerçekçi ve güncel olması gerekmektedir. Bu nedenle sosyal hizmet uygulamaları etkili ve önemlidir.
Her insan biriciktir ve özeldir. Her bireyin istekleri ve ihtiyaçları farklılık göstermektedir. Bu doğrultuda özellikle engelli bireylere veya ailelerine yönelik yapılan veya yapılması planlanan çalışmalarda istek ve ihtiyaç analizi yapılmalıdır.
Sosyal adalet kapsamındaki sosyal hizmet faaliyetleri hayır temelli değil, hak temelli bir yaklaşıma sahip olmalıdır. Haklara erişim konusunda adil bir tutum sergilenmelidir. Engelli bireylerin her türlü ihtiyacı için (ulaşım, sağlık, bakım, eğitim, istihdam vs.) hizmetler yaygınlaştırılmalı ve bireysel ihtiyaca yönelik planlama yapılmalıdır. Engelli bireylerin gelişimine destek olmak, bilgi, donanım ve yeteneklerini geliştirmelerini sağlamak için hızlı, sürdürülebilir ve ücretsiz çalışmalar yapılmalıdır, fırsatlar yaratılmalıdır.
Mevcut uygulamalar ve hizmetler, engelli bireylerin temel insani haklarını (yurttaşlık, kentsel alanlara erişim, eğitim, sağlık, istihdam vs.) karşılıyor mu? Yaşanan sorunlara ilişkin çözüm önerileriniz nedir?
TAŞKIN YURDAKUL: Engelli haklarına yönelik geliştirilen sosyal politikaların bir kısmı teoride başarılı görünse de, uygulama sürecinde geliştirilmesi ve değiştirilmesi gereken hususlar bulunmaktadır. Sözü edilen durumla ilgili engelli bireylerin iş yaşamına katılım oranı örnek verilebilir. İş yaşamında engelli bireylerin yaşadığı sorunların çözümlenmesi gerekmektedir. Bu sorunlar arasında ulaşım, erişilebilirlik, adil ücret politikasının uygulanmaması, dışlanma, ayrımcılık ve bireysel ihtiyaçların karşılanmaması sayılabilir. Bu sorunların minimize edilmesi için engelli bireylerin istihdamıyla ilgili yetkinin önemli bir kısmı yerel yönetimlere verilebilir.
Bununla birlikte yerel yönetimlerin mevcut uygulamaları temel insani hakları karşılamaktadır, ancak dezavantajlı gruplara yönelik özel hizmetler konusunda eksiklik söz konusu olmaktadır. Örneğin, eğitim konusunda yerel yönetimler tüm ihtiyaçları karşılayamamaktadır, eğitim alanındaki çalışmaların çoğu Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Yerel yönetimler eğitim konusunda sadece destekleyici faaliyetlerde bulunabilir. Bu durum, sağlık, yurttaşlık ve diğer alanlarda da geçerlidir. Yerel yönetimlerin, diğer kurumların yetki ve sorumluluk alanları farklılık göstermektedir. Bu nedenle merkezî yönetim tarafından sosyal politikalar üretilmelidir. Bu sayede eksiklikler giderilir, sorunlar çözülür. Bağlayıcı ve sınırlandırıcı yükümlülüklere rağmen yerel yönetimler, temel insani hakları karşılamak amacıyla doğrudan hizmet veremese de, sosyal hizmet uzmanları aracılığıyla engelli bireylere danışmanlık ve yönlendirme hizmeti verilmesi, sistemler arasında bağlantı kurulması için inisiyatif almaktadır.