YÜKLENİYOR
Can Çocuk Yayınları Editörü Tuğçe Özdeniz Belediye Gazetesi’nin sorularını yanıtladı.
Çocukların bilişsel, duygusal ve ruhsal gelişimi açısından çocuk kitapları ve edebiyatı aslında çok önemli. Yaratıcı, özgün, hayal gücünü harekete geçiren, yol gösteren, ayrımcı olmayan ve nefret söylemi barındırmayan çocuk kitapları çocukların gelişimini nasıl etkiliyor?
TUĞÇE ÖZDENİZ: Büyüme sürecinde çocukların dünyayı anlamlandırma ihtiyacı çok güçlü. Hissettikleri fakat dile getirmekte zorlandıkları duygular, yaşadıkları korkular, cevaplarını aradıkları sorular var, bunlar hakkında bir yetişkinle konuşmak onlar için her zaman kolay değil. Çocuk parkında maruz kaldıkları zorbalıktan tutun da, derslerde yaşadıkları öğrenme güçlüğüne, haberlerde gördükleri savaşa, ekonomik zorluklara, yoksulluğa, sevilen bir aile bireyinin kaybına kadar her şey çağdaş dünya çocuk edebiyatının konusu. Gündelik hayatlarında karşılaştıkları zorlukları kitaplarda görmek çocuklara yalnız olmadıklarını hissettiriyor. Bazen aradıkları soruların cevaplarını bulmasalar bile onlar için bir kapı aralaması, bir ışık yakması, düşünme fırsatı vermesi açısından da önemli çocuk edebiyatı. Kitaplar mucize bir formülle çocukların yaşadıkları zorlukları doğrudan çözmüyor, ama çocuklara o zorluklarla baş etme gücünü veriyor. Duygularının adını koymayı öğretiyor, kendilerini tanımalarına ve daha iyi ifade etmelerine yardımcı oluyor, olaylara daha geniş bir açıdan bakmalarını sağlıyor. Çocuk kitaplarının her zaman bir şeyler öğretmesi de gerekmiyor. Bazen sadece eğlenmek için okumak, iyi bir hikâye okumanın hazzı, heyecanı da çocuğa iyi geliyor.
Okul öncesi çocukluk sürecinde tercih edilecek kitapların okul eğitimine katkısı nedir? Ebeveynler, çocukların merak ve öğrenme duygusunu harekete geçirecek, yaratıcılığı ortaya çıkaracak, dil gelişimine katkıda bulunacak kitapları seçerken nelere dikkat etmeli?
TUĞÇE ÖZDENİZ: Ebeveynlere, çocuklarına kitap okumaya olabildiğince erken başlamalarını tavsiye ediyoruz. Bebekler 0-2 yaş döneminde kartondan ya da bezden yapılma, sesli ve dokulu örnekleriyle oyuncak işlevi de gören kitaplarla renkleri, sayıları, şekilleri öğrenirler, böylece temel kavramlara eğlenceli bir giriş yaparlar. Bu dönemde onlarla ne kadar çok konuşulursa o kadar iyi, bu sayede iletişimi erken dönemde öğrenirler. Hafızaları ve kelime hazneleri gelişir, dinleme ve odaklanma becerisi artar. İki yaşından itibaren çocukların hikâye dinleme ihtiyacı da başlar. Hikâyeler aracılığıyla ebeveynleriyle ve dünyayla iletişim kurarlar. Kitaplarda kendilerinden bir şey buldukça kendileriyle ilgili yeni keşiflerde bulunur, duygularını, düşüncelerini daha rahat anlamlandırabilir ve dile getirebilirler. Ayrıca başkalarının duygu ve düşüncelerini anlayabilme becerileri de gelişir.
Bu dönemde çocuğunuzla birlikte okuyacağınız kitapları seçerken didaktik olmayan, hayal gücünü harekete geçiren kitaplara öncelik verebilirsiniz. Çağdaş dünya çocuk edebiyatında her yaştan çocuğa, her zevke hitap eden kitaplara rastlamak mümkün. Son on yıldır bu kitapların büyük bir kısmı dilimize de çevrilerek okurun beğenisine sunuluyor. Elbette buna paralel olarak yerli edebiyatımızda da büyük yol katedildiğini gözlemliyorum. Nitelikli kitaplara artık büyük zahmet gerektirmeyen, kısa araştırmalarla ulaşmak mümkün. Ebeveynlere düşen görev, çocuğu iyi tanıyıp, ihtiyaçlarını bilip ona göre seçimler yapmak ve gerektiğinde onu doğru yönlendirmek. Tabii çocuklara okuma alışkanlığı kazandırırken onları kitap seçme sürecine dahil etmek ve onlarla birlikte keşfetmek de önemli. Birlikte kitapçılara gitmek, kitaplara dokunmak, resimlere bakmak, seçenekler sunup kendi seçimlerini yapmasına izin vermek çocuğun gelişimini olumlu etkileyecektir. Çocuklara okul öncesi dönemde okuma kültürü kazandırmak, okul döneminde kitapları yalnızca ödev için okunan, sıkıcı bir şey gibi görmesinin de önüne geçecektir. Okumanın eğlenceli olduğunu okul öncesi dönemde keşfeden çocuk, yaşıtlarından hep bir adım önde olacaktır.
Okul kitaplarının içeriğini ideolojik ve siyasi söylemlerden uzaklaştırmak için neler yapılması gerekiyor? Çocuk edebiyatı ve okullarda verilen eğitim sizce birbirini tamamlıyor mu?
TUĞÇE ÖZDENİZ: Çağdaş edebiyattan, evrensel değerlere vurgu yapan, cinsiyetçi ve ırkçı olmayan, kapsayıcı parçalar seçilip nitelikli metinler oluşturulabilir. Ayrıca ders kitaplarında, çocuk klasiklerinden günümüze de seslenen, çağ dışı olmayan öykülere, masallara, denemelere yer verilebilir. Öğrencilerin ilgi alanlarına, ihtiyaçlarına göre bu metinler çeşitlendirilebilir ve çocukların kendi yetiştikleri kültürün yanı sıra dünyadaki çeşitli kültürleri de tanımasına olanak sağlayan seçkiler hazırlanabilir.
Çocuk edebiyatıyla okullarda verilen eğitimin birbiriyle kesiştiği durumlar pekâlâ olabilir. Örneğin, öğretmenler derste işledikleri bir konuda çocuklara perspektif kazandıracağını düşündükleri kitapları tavsiye edebilirler. Fakat çocuk edebiyatının mutlaka eğitici olmak, okullarda verilen eğitimi tamamlamak gibi bir misyonu olmamalı. Kitap okumak çocuğun kafasında ödevle, sınavla, zorunlulukla özdeşleşmemeli ki, çocuk, edebiyata ilgisini en baştan yitirmesin. Bunun için önce ebeveynlere, sonra öğretmenlere görev düşüyor. Çocukları kendi seçimlerini yapma konusunda teşvik etmek gerek. Her çocuk biricik ve kendine özgü, farklı ilgi alanları, merakları, heyecanları var, bunları gözeterek yol gösterirsek, hoşlanmadıkları kitapları dayatmazsak, okumaktan soğumalarının önüne geçebiliriz.
Yerel yönetimler, çocuk odaklı eğitim ve kültür-sanat hizmetlerini planlarken nasıl bir yol izlemeli? Çocuklara okuma alışkanlığı kazandıracak projeler hangi kriterler doğrultusunda oluşturulmalı?
TUĞÇE ÖZDENİZ: En önemlisi, çocuk kütüphanelerinin ülke genelinde yayınlaştırılması. Çünkü çoğu çocuğun nitelikli kitaplara erişimi hâlâ çok sınırlı. Yalnızca büyük kentlerde ve kent merkezlerinde değil, ülkenin dört bir yanında, kentin çeperlerinde, daha dezavantajlı bölgelerinde de çocuk kütüphaneleri kurulmalı. Ayrıca söyleşiler aracılığıyla çocuklarla yazarlar bir araya getirilebilir. Daha küçük yaş gruplarında okuma atölyeleriyle, yaratıcı dramayla ve oyunlarla çocuklara okuma alışkanlığı kazandırmak mümkün olabilir.
TUĞÇE ÖZDENİZ KİMDİR?
İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi Bölümü’nü bitirdi. İki yıl süresince bir dış politika dergisinde editör olarak çalıştı. Kitap yayıncılığına çocuk kitapları alanında telif hakları yöneticiliği yaparak başladı. Uluslararası kitap fuarlarına katıldı, çeşitli çocuk kitaplarının dilimize kazandırılmasına aracılık etti. Türkiye’nin ilk uluslararası edebiyat festivalinin çocuk edebiyatı etkinliklerinde gönüllü olarak görev aldı. Yedi yıldır Can Çocuk Yayınları’nda yabancı dillerden çocuk kitapları seçiyor, yayıma hazırlıyor ve çocuk kitapları çeviriyor.