Yaylım: “Erişilebilir turizme önem verilmeli”

Accessible Turkey Genel Müdürü Evren Yaylım Belediye Gazetesi’ne değerlendirmelerde bulundu.

Dezavantajlı gruplar için (engelliler, yaşlılar) seyahat organizasyonları yapıyorsunuz. Engelli ve yaşlı turizminin kapsamından bahseder misiniz? Dezavantajlı grupların turizm sektörü içindeki konumu nedir?

EVREN YAYLIM: Üniversite son sınıfta geçirdiğim trafik kazası sebebiyle engelli olmanın kıyısından döndüm. Uzun yıllar süren tedaviler sonucunda sağlığıma tamamen kavuştum. Bu süreçte günlük hayata katılmanın, tatil yapmanın, seyahat etmenin ne kadar zor olduğunu deneyimleme şansım oldu. Üniversite kaydımı dondurup dezavantajlı bireylerin tatil yapabilmesi için projeler üretmeye, bu konuda eğitim almaya ve servis sağlayan kurumlarla birlikte çalışmaya başladım. Avrupa Engelliler Turizm Ağı’nın (ENAT) eğitimlerine katıldım, “Engelliler İçin Uluslararası Standartlar ve Davranış Kodları” sertifikalarını aldım ve bu vakfın Türkiye irtibat noktası oldum. Antalya ve İstanbul başta olmak üzere birçok kentin ve turizm alanının (oteller, restoranlar, müzeler, ören yerleri, parklar, transfer araçları vb.) erişilebilir destinasyonlar arasında yer alması için danışmanlık ve restorasyon çalışmaları yaptım. 13 yıldır Accessible Turkey markasıyla dünya ülkelerinden Türkiye’ye dezavantajlı gruplar getiriyorum, engelli ve dezavantajlı bireylerin tatil yapmasına, aktivitelere katılmasına yardımcı oluyorum.
Dezavantajlı olmak, hayatın her anında (hamilelik, yaşlılık, hastalık, kaza vb.) kalıcı veya geçici olarak herkesin karşılaşabileceği bir durum. Bu durumdan yalnızca engelli birey değil, aynı zamanda engelli bireyin ailesi, yakın çevresi ve genel çerçevede düşünürsel toplum etkilenebiliyor. Bu nedenle gerek ülkemizde gerek diğer ülkelerde karar alıcıların ve baskı gruplarının (hükümetler, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, ulusal/uluslararası kuruluşlar ve diğer ilgi grupları) hukuki, fiziksel ve toplumsal düzenlemelerle engelliler için pozitif ayırımcılık yapması, engelli bireylerin de tıpkı sağlıklı bireyler gibi her türlü aktiviteye katılımının önündeki engellerin kaldırılması için özen gösterilmesi bir görev olmaktan öte zorunluluk. Dünyada engelli birey sayısı 1 milyarı aştı. Avrupa’da 46 milyona yakın fiziksel ve/veya zihinsel engeli bulunan bireylerin yanı sıra hareket zorluğu yaşayan hamile kadınlar ve 65 yaş üstü nüfus dikkate alındığında toplam 130 milyon engelli yaşıyor. Araştırmalara göre, söz konusu engelli nüfusun %70’i turizm faaliyetlerine katılmak amacıyla seyahat ediyor. Seyahat eden engellilerin genellikle bir veya birkaç refakatçiyle birlikte seyahat ettikleri dikkate alındığında, Avrupa’da yaklaşık 130 milyon kişi engelli turizmi kapsamında seyahat ediyor, turizm harcamaları ise 80 milyar euroyu aşıyor. Engelli bireyler de diğer engelsiz bireyler gibi destinasyonlardaki çekicilik unsurlarını görmek ve ziyaret etmek istiyor. Erişilebilir turizm, turizmin tüm süreçleri ve hizmetleri için engeller ve zorluklar olmadan hizmet etmeyi gerektiriyor. Turizm ürününün kalitesi, erişilebilir turizmde ana kriter.

Engelli ve yaşlı bireylerin toplumsal yaşama dahil olabileceği alanlardan biri turizm. Sektör deneyiminiz doğrultusunda, dünyadaki örnekleriyle karşılaştırdığınızda Türkiye’de dezavantajlı grupları turizm hareketliliğine dahil etmek amacıyla neler yapılmalı?

EVREN YAYLIM: Türkiye’de engelli nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %12-13 civarında. Engellilerin turizm faaliyetlerine katılım oranı, onlara yönelik uygulamaların ve düzenlemelerin yeterliliğiyle doğru orantılı. Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahip olan turizm sektöründe ulaşım ve konaklamanın yanı sıra destinasyona ait olanaklar konusunda engellilere yönelik düzenlemelerin ve uygulamaların yeterli olmaması, ihtiyaçları tam anlamıyla karşılayamaması ve en önemlisi ekonomik yeterliliklerinin olmaması, Türkiye’de engellilerin turizm faaliyetlerine katılımlarının düşük olmasının ardında yatan temel nedenlerden biri. Ülkemizde kapasitesi 80 oda ve üzeri olan tesislerde en az bir oda olmak üzere toplam kapasitenin %1’i oranındaki odada düzenleme yapmak zorunlu. Türkiye genelinde işletme belgeli konaklama tesislerinde engellilere özel 1.176 oda bulunuyor. İlgili bakanlıklar tarafından bu oranın yukarı yönlü iyileştirilmesi, tesislerde dezavantajlı bireylere ayrılan bölümlerin haricindeki tüm ortak kullanım alanlarının da engelli ve hareket zorluğu çeken bireylerin kullanımına uygun olarak regüle edilmesi gerekiyor.

Ülke	Nüfus	Engelli Oranı	Engelli Sayısı
İngiltere	62.008.048	27,2	16.866.189
Fransa	64.716.310	24,6	15.920.212
Almanya	81.802.257	11,2	9.161.853
Polonya	38.167.329	11,7	4.465.577
Hollanda	16.574.989	25,4	4.210.047
İspanya	45.989.016	8,7	4.001.044
İtalya	60.340.328	6,6	3.982.462
Çek Cumhuriyeti	10.506.813	20,2	2.122.376
Portekiz	10.637.713	19,9	2.116.905
Belçika	10.839.905	18,4	1.994.543
İsveç	9.340.682	19,9	1.858.796
Finlandiya	5.351.427	32,2	1.723.159
Romanya	21.462.186	5,8	1.244.807
Yunanistan	11.305.118	10,3	1.164.427
Macaristan	10.014.324	11,4	1.141.633
Danimarka	5.534.738	19,9	1.101.413
Avusturya	8.375.290	12,8	1.072.037
İrlanda	4.467.854	11	491.464
Slovakya	5.524.825	8,2	453.036
Slovenya	2.046.976	19,5	399.160
Estonya	1.340.127	23,7	317.610
Litvanya	3.329.039	8,4	279.639
Bulgaristan	7.563.710	3,3	249.602
Letonya	2.248.374	5	112.419
Kıbrıs Rum Kesimi	803.147	12,2	97.984
Lüxemburg	502.066	11,7	58.742
Malta	412.970	8,5	35.102
Türkiye	69.626.000	12,29	8.557.035

 Tablo: AB üye ülkeleriyle Türkiye toplam nüfusu, engellilerin nüfusa oranı ve engelli sayıları, 2011.

Kaynak: (Eurostat AB İstatistik Bürosu, 2011)

Engelli ve yaşlı turizmi için hak temelli bir bakış açısı nasıl geliştirilebilir? Seyahat acenteleri, tur operatörleri ve konaklama mekânları, stratejik planlama, hizmet sunumu açısından hangi kriterleri göz önünde bulundurmalı?

EVREN YAYLIM: Engelli turistlerin çeşitli etkinliklere katılmasını sağlamak için müzeler ve sergiler, tarihî ve kültürel yapılar, dinî mekânlar, eğlence parkları, büyük alışveriş merkezleri gibi alanlar kolay erişilebilir olmalı, engelli bireylere uygun olacak şekilde tasarlanmalı. Özellikle yollar, halka açık tesisler, bu tesislerdeki hizmetler ve tuvaletler bağlantılı yollara sahip olmalı. Turizm enformasyon büroları, aktivitelere katılmak isteyen engelli turistlere bu alanda eğitim almış rehber hizmeti sağlamalı. Engelli turizminde başarının anahtarı, bir turistik seyahatin temel bileşenlerini oluşturan bilgiye erişme, yerel ulaşım, konaklama, seyirci ya da katılımcı olarak kültürel ya da sportif bir aktiviteye katılımı kolaylaştıran altyapının mevcudiyetine bağlı.

Yerel yönetimler dezavantajlı gruplara yönelik turizm pazarını geliştirmek, engelli ve yaşlı bireylerin turistik faaliyetlere katılmasını sağlamak için nasıl bir rol üstlenmeli?

EVREN YAYLIM: 12.03.1982 tarihli, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nun 37. maddesinin (A) bendinin (2) numaralı alt bendi hükmü uyarınca hazırlanan “Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik”, 21 Haziran 2005 tarihli ve 25852 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin “Dördüncü Kısım Tesis Türlerinin Birinci Bölümü Asli Konaklama Tesisleri” başlığının 18. maddesinde Asli Konaklama Tesislerinin Genel Niteliklerinin (C) bendinde bedensel engelliler için düzenlemelere yer verilmiştir ve şöyle ifade edilmiştir:
“Toplam kapasitesi 80 oda ve üzerinde olan otellerle tatil köylerinde en az bir oda olmak üzere toplam oda kapasitesinin %1’i oranında odada, ayrıca tesis girişinde, genel tuvaletlerle en az bir adet yeme-içme ünitesinde, mola noktalarında, temalı parklarla eğlence merkezlerinde ise kendi türlerinin asgari niteliklerinde belirtilen şekilde bedensel engellilerin kullanımına uygun düzenlemeler yapılır. Bu düzenlemeler, özel işaretlerle belirtilir.”
Aynı yönetmeliğin 55. maddesinin (D) fıkrasına dayanılarak hazırlanan “Sınıflandırma Çalışmalarına İlişkin Değerlendirme Formlarının Hazırlanmasına ve Uygulanmasına İlişkin Tebliğ”, 7 Ağustos 2009 tarihli ve 27312 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Burada engelli oda sayısının artırılmasından ziyade tesislerin tüm odalarını hem engelli hem de engelsiz  bireylerin ortak kullanımına göre tasarlamak, engelli oda sayısının yetmemesi ya da fazla gelmesi gibi sorunları ortadan kaldıracaktır. Türkiye’de 2005 tarihinde engellilere özel bir kanunun TBMM tarafından çıkarılmasıyla engellileri topluma kazandırmak için önemli bir adım atılmıştır. Yerli/yabancı engelli  bireylerin Türkiye’de tatil yapmasına olanak sağlayabilmek için bu yasaların işlerlik kazanması tek başına yeterli olmayacaktır. Turistik tesisler, müze ve ören yerleri gibi turistik alanların fiziksel yapısı, yol, kaldırım, park gibi kent içi alanlar yasal düzenlemelere rağmen henüz engellilerin kullanabileceği yeterlilikte değildir. Bu eksiklikler, belediyelerin, sivil toplum kuruluşlarının, seyahat acentelerinin, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’yla Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ortak çalışmaları sayesinde giderilebilir. Bu çalışmaların neticesinde engelli dostu turizm bölgeleri oluşturulabilir. Bu süreçte insan faktörü de çok önemli. Turizm sektöründe çalışanların engellilerin ihtiyaçlarını karşılayabilecek, onları memnun edebilecek bilgi ve tecrübede olması, engellilere nasıl davranacaklarını ve işaret dilini bilmesi elzemdir. Bir konaklama tesisi veya kent ne kadar erişilebilir, ulaşılabilir olsa da, engellileri küçümseyecek, onları incitecek bir davranış onlar için en büyük engeldir.
Türkiye’de yeni yapılan konaklama tesislerinin hizmet vermeye başlamasıyla turizm sektöründeki yatak kapasitesi artıyor, turist sayısında beklenen artış olmadığı için işletmelerinin doluluk oranı düşüyor. Sektör yöneticileri bu durumu telafi edebilmek için ya mevcut pazarlardan gelecek turist sayısını artırmaya çalışıyor ya da yeni pazarlar arıyor. Engelli turizmi bütün bunları telafi edebilecek büyüklüktedir ve en önemli alternatif turizm türüdür. Engellilerin tatile genellikle refakatçileri veya aileleriyle gittiğini, memnun kaldıkları erişilebilir, ulaşılabilir tesis ve bölgeleri tekrar ziyaret ettiğini göz önünde bulundurduğumuzda bu pazarın önemi ve büyüklüğü daha net anlaşılacaktır. Engelli turizmi, Türkiye turizm sektörünün büyümesine de katkıda bulunacaktır. Bu çalışmalar, ekonomik beklentinin ötesinde önemli bir sosyal sorumluluk görevidir.

EVREN YAYLIM KİMDİR?

Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü’nü bitirdi. 2012 yılında ETCAATS- Engelli Turizmi Sertifikası aldı. Turizm sektöründe işletme ve otel yöneticiliği, yurtdışı operasyon, proje ve departman müdürlüğü yaptı. Accessible Turkey’i kurdu. Hâlen yurtdışında engelliler ve yaşlılar için seyahat organizasyonları yapıyor.