YÜKLENİYOR
SODEMSEN Toplu İş Sözleşmesi Avukatı Merve Nur Gök “İşyeri stresi ve mobbing kavramları” hakkında yazdı.
“Stres, hayatın pek çok alanında ortaya çıkabilecek bir olgudur. Bu alanlardan biri, iş hayatıdır. Literatürde, kişinin iş hayatıyla ilgili yaşadığı stresi ifade etmek için işyeri stresi, iş stresi, işe bağlı stres, mesleki stres gibi çeşitli kavramların kullanıldığı görülmektedir.
Uluslararası Çalışma Örgütü’nün işyeri stresiyle ilgili 2016 yılında yayımladığı raporda stres, “Algılanan talepler ile bireylerin bu taleplerle başa çıkma kaynakları ve yetenekleri arasındaki dengesizliğin neden olduğu zararlı fiziksel ve duygusal tepki” olarak tanımlanmıştır.
İş Hayatında Stresle İlgili Avrupa Birliği Çerçeve Anlaşması’nın 3. maddesinin 1. fıkrasında stres, “Fiziksel, psikolojik veya sosyal şikâyetler veya bozukluklarla birlikte görülen ve bireylerin kendilerinden beklenen ile kendilerine verilen görevleri bir türlü bağdaştıramadıkları bir ruh hâli” olarak tanımlanmaktadır.
Amerikan Stres Enstitüsü’ne (AIS) göre işyeri stresine neden olan en yaygın faktörler arasında uzun çalışma saatleri, haksız muamele görme duygusu, iyi yapılmış bir iş için yetersiz onay veya ödül, iş güvenliği eksikliği, ofis politikaları ve yeterli yetki ve/veya kaynak olmaksızın ödevlerin gerçekleştirilmesi yönünde üstlerden gelen talepler bulunmaktadır. Amerikan Psikoloji Derneği’nin (APA) istatistiklerine göre işyeri stresine neden olan en önemli faktörler, düşük ücretler (%56), uzun çalışma saatleri (%54), ilerleme ve gelişme için fırsat eksikliğidir (%52). Bu bulgulardan hareketle işyeri stresine neden olan en önemli faktörlerin, yapılan işten veya iş organizasyonundan kaynaklanan faktörler olduğu söylenebilir. Ancak işyeri stresine sadece yapılan iş veya iş organizasyonuyla ilgili faktörlerin neden olduğu düşünülmemelidir. Zira kişinin özel veya günlük hayatında karşılaştığı başka sorunlar da işyeri stresine neden olabilir. Çalışanın kişisel özelliklerinden veya özel hayatından kaynaklanan bireysel faktörler veya ülkedeki ekonomik kriz, salgın hastalık gibi dış çevreden kaynaklanan faktörler de işyeri stresine yol açabilir.
Mobbing, işyeri stresine benzeyen, bu nedenle işyeri stresiyle karıştırılabilen bir kavramdır. Mobbing yerine işyerinde psikolojik, duygusal, moral taciz/terör/şiddet/yıldırma gibi ifadeler de kullanılabilmektedir. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesinde ise, mobbing yerine işyerinde psikolojik taciz ifadesi tercih edilmiştir, işverenin, çalışanı psikolojik tacizden koruma yükümlülüğüne yer verilmiştir, ancak tanımlama yapılmamıştır.
Uluslararası Çalışma Örgütü, 1998 yılında yayımladığı “Violence at Work” adlı raporunda mobbingi, “hedef seçilen bir işçiye psikolojik taciz uygulamak” olarak tanımlanmaktadır, mobbingin sürekli negatif eleştiride bulunma, sosyal bağlantılardan izole etme, dedikodu veya yanlış bilgi yayma gibi eylemleri içerdiğini belirtmektedir. Türkiye’de yargı kararlarında ilk kez Ankara 8. İş Mahkemesi’nin mobbing kavramına değindiği görülmektedir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla Yargıtay kararlarında ilk kez Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 11.06.2007’de verdiği 2006/32353 E., 2007/18337 K. sayılı kararında “psikolojik taciz” ifadesine rastlanmaktadır. Yine Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 30.05.2008 tarihinde verdiği 2007/9154 E., 2008/13307 K. sayılı kararında (Yargıtay’ın yukarıda anılan Ankara 8. İş Mahkemesi’nin kararını onaylayan kararı) “psikolojik taciz” kavramına yer verilmiştir. Bu kararların verildiği dönemlerde henüz 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesinin olmadığı da ayrıca belirtilmelidir.
Yargıtay, daha güncel kararlarında “Aynı ortamda bulunan veya aynı organizasyona bağlı olan bir veya birden fazla kimsenin, bir kişiye belli bir amaçla, sistematik bir şekilde yılgınlık, korku, tedirginlik, endişe, bunalım, bıkkınlık, sıkıntı veya kaygı oluşturacak söz, tutum veya davranışlarla psikolojik ve duygusal baskı kurarak onu belli şekilde davranmaya ya da davranmamaya, ortak alandan uzaklaştırmaya, güçsüzleştirmeye, değersizleştirmeye, aşağılamaya, küçük düşürmeye veya pasifize etmeye yönelik çabalarına mobbing denir,” ifadelerine yer vermektedir.
İşyeri stresinin bir olgu, mobbingin hukuka aykırı bir fiil olduğunu belirtmek gerekir. Mobbing teşkil eden davranışların bazıları tek başına hukuka aykırı fiil olmasa da, bu tür davranışları hukuka aykırı hâle getiren, sürekli tekrarlanmalarıdır. Bu nedenle mobbing sürecinin kendisi hukuka aykırıdır.”
Kaynak: Ali Güzel, İş Sözleşmesinin “Eylemli” Feshi ve Uygulama Sorunları, Araştırma Makalesi, Çalışma ve Toplum, 2022/4.